Yatak yarası (bası yarası) hareketi azalmış, tekerlekli sandalye veya yatağa bağımlı olan hastalarda görülen sorunların başında gelir. Hareketsiz hastalarda vücut basıncı yatak yarası oluşmasında en büyük etkenler arasındadır. Yatakta veya tekerlekli sandalyede uzun süre aynı pozisyonda oturup, yatmak vücut ağırlığının hep aynı bölgelere baskı uygulamasına sebep olur. Bu bölgeler; omuz, leğen kemikleri üzerindeki cilt, topuk ve dirsektir. Vücudun basıncı dolaysıyla bu bölgelerde kan dolaşımı bozulur.
Yatak Yarası Neden Olur?
Yatak yarası oluşma nedeni; bu bölgelerde kan dolaşımının bozulmasıdır. Kan dolaşımındaki bozulmalardan dolayı deri ve deri altı hasarı ortaya çıkar. Deri ve deri altı hasarı bir süre sonra yatak yarasına dönüşür. Hastanın yatış veya oturuş pozisyonuna ve vücut ağırlığına göre yara oluşan bölgeler değişebilir. Çok uzun süre sırt üstü yatan hastalarda; baş, boyun, omuz, dirsek, kuyruk sokumu, kalça ve topuk bölgelerinde yaralar oluştuğu görülür. Yüzüstü yatan hastalarda ise; yüz omuz, leğen kemiği, diz ve bilek çıkıntılarında yaralar oluşabilir.
Yatak (Bası) Yaraları Kimlerde Görülür?
Bu tarz yaraların yaşlı hastalarda görülme ihtimali daha fazladır. Yatak yaralarının %72’si 70 yaş üzeri hastalarda görülür. Bu yaraların %96 ya yakın bölümü göbek altı bölgelerinde oluşan yaralardır. Yatağa bağlı hastalar haricinde hareket kısıtlılığı çeken aşırı şişman, aşırı zayıf, sinir hasarı oluşmuş kişiler yüksek risk grubundadır. Basıyı artıran nedenler arasında:
- Dolaşım bozukluğu,
- Sürtünmeler,
- İdrar ter ve dışkının tenle teması,
- Nem ve neme bağlı olarak enfeksiyon sayılabilir.
Yatak Yaralanmasına Engel Olma Yolları Nelerdir?
Yatak yarası oluşma ihtimali yüksek risk grubu hastalarda, yara açılması olasılığı olan bölgeler yakından ve sık sık izlenmelidir. Yatağa bağlı hasta sürekli bir şekilde izlenerek iki saati geçmeyecek bir şekilde farklı pozisyonlarda yatırılmalıdır. Oturabilen fakat ayağa kalkma zorluğu yaşayan hastalarda oturma süresinin 45 dakikayı aşmamasına özen gösterilmelidir. Hastanın altında çok fazla örtü olmamalı, örtülerin sentetik malzemeden olmamasına dikkat edilmelidir. Örtülerde kırışıklık ve kat bulunmaması gerekir. Yatak içinde hastanın pozisyonu değiştirilirken sürtünme olmamasına mümkün olduğunca özen gösterilmelidir.
Evde Yatak Yarası Bakımı Nasıl Yapılmalıdır?
Evde yatak yarası bakımı oldukça önemli bir konudur. Bu konuda eğitim görmüş kişilerden ve sağlık hizmeti veren güvenilir kurumlardan evde bakım hizmeti alınabilir. Evde yara bakımı yaparken;
- Tedavi sürecini yakından takip eden, planlayan ve denetleyen bir hekim,
- Yara bakımında uzman evde bakım doktoru ve bakım hemşiresi,
- Yaraların tedavi ve pansumanı için hemşire ve tıbbi asistanlar,
- Hareketliliğin sağlanabilmesi ve devamı için fizik tedavi uzmanı,
- Hastanın beslenme ihtiyaçları için diyetisyen,
- Cilt ve yara bakımında uzmanlaşmış dermatolog
- Sinir cerrahi uzmanının ortak çalışma yürütmeleri gerekebilir.
Yatak yarası tedavisinde ilk yapılması gereken uygulamalardan birisi basıncın ve sürtünmenin azaltılmasıdır. Bu nedenle bazı stratejiler geliştirilebilir. Öncelikle hastanın sık pozisyon değiştirmesi sağlanmalıdır. Pozisyon değiştirme sıklığı hastanın üzerinde bulunduğu yerin durumuna ve kalitesine göre değişir. Hasta tekerlekli sandalyede oturuyorsa her 15 dakikada bir pozisyon değiştirmesi sağlanabilir. Hasta sürekli yatıyorsa 2 saatte bir hastanın konumu değiştirilmelidir.
Bası Yarası Kaç Evreye Ayrılır?
Bası yaraları dört ana vereye ayrılır. Bu evreler şunlardır:
- Birinci evre: Ciltte kızarıklık oluşmaya başlamıştır. Dokunduğunuzda sıcaktır. Kaşıntı hissedilebilir.
- İkinci evre: Renksiz bir görünümde ağrılı açık yaralar yada kabarcıklar gözlemlenir.
- Üçüncü evre: Deri altı doku hasarına bağlı olarak krater benzeri görünüm ortaya çıkar.
- Dördüncü evre: Ciltte ciddi enfeksiyon görülür. Kaslar kemikler hatta tendonların göründüğü olur.
Enfeksiyon görmüş bası yarasının iyileşmesi oldukça uzun sürer. Enfeksiyon vücudun farklı bölgelerine yayılabilir. İlerlemiş durumlarda yatak yarası akıntısı ile karşılaşılır.
Yatak Yarası Temizlik ve Bakımı Nasıl Yapılır?
Bası yarası için tedavi yaranın derinliğiyle doğrudan alakalıdır. Yara temizliği ve pansuman yaparken şu yollar izlenir;
- Temizlik: Cilt ciddi hasara uğramışsa hassas bir biçimde temizlenip, yıkanarak kuru kalması sağlanmalıdır. Her giysi değişikliğinde yaralar su ve tuzlu su ile temizlenmelidir.
- Bandaj yerleştirmek: Bandaj yarayı temiz ve nemli tutarak iyileşme sürecini hızlandırır. Ayrıca enfeksiyona karşı koruyucu kalkan oluşturur. Bandaj sayesinde yaranın çevresi kuru kalır.
- Hasarlı dokuların çıkarılması: Yaranın daha hızlı ve düzgün bir şekilde iyileşebilmesi için; ölü, hasar görmüş ve enfekte olmuş dokulardan temizlenmesi gerekir. Hasarlı dokunun çıkarılması sinir cerrahı, ortopedik cerrah veya plastik cerrah tarafından gerçekleştirilir.
Bası Yarası Tedavisinde Uygulanacak Diğer Yöntemler Nelerdir?
- Ağrı yönetimi: Yaralar hastadan hastaya değişen şiddette ağrıya sebep olabilir. Bu ağrılar hekim gözetiminde ağrı kesici ilaçlar ve kremlerle en aza indirilir.
- Antibiyotikler: Enfekte olmuş yaralarda hekim tarafında verilen antibiyotik türü ilaçlar tedaviye yardımcı olur.
- Sağlıklı beslenme: Bası yaralarının iyileşmesini hızlandırmak amacı ile doktorunuz vitamin, mineral ve zengin kalori içeren diyetler önerebilir. Ayrıca sıvı desteği içeren protein diyeti önerebilir.
- İdrar ve dışkı kaçırma: Mesane bağırsaklardan kaynaklanan bu problemler deride bakteri oluşmasına ve nemlenmeye sebep olur. Bu da enfekte olma ihtimalini artırır. Tuvalet ihtiyacının giderilmesinde hastaya yardımcı olunarak hassas bölgelerin temizliği ve kuruluğu sağlanır. Doktor gerekli görürse hastaya idrar sondası takılabilir.
- Kas spazmının giderilmesi: Spazma bağlı olarak sürtünme ve zedelenmeler artacağından yaraların kötüleşmesine sebep olur. böyle durumlarda kas gevşetici ilaç verilebileceği gibi hastanın durumuna göre egzersiz de uygulanabilir.
- Negatif basınç tedavisi: Su tedavi temiz yaraya negatif basınç (emme fonksiyonu) uygulayan cihaz vasıtasıyla yapılır. Negatif basınç tedavisi iyileşme sürecini hızlandırır.
- Bası yaraları tedavisi: Yaranın büyüklüğüne, yaranın oluştuğu bölgeye, ve oluşma sebeplerine göre ayrı değerlendirilip uzman hekim ve sağlık personeli tarafından hastaya özel olarak planlanmalıdır. Yaranın temiz enfeksiyondan uzak tutulması iyileşme sürecinde en önemli etkendir. Sürecin kısa sürede tamamlanıp hastanın sağlığına bir an kavuşabilmesi için evde bakım hizmetlerinden yararlanılmalı tedaviyi eğitimli ve uzman kişilerin yapması sağlanmalıdır.
