Yer kabuğunun en yaygın minerallerinden olan demir elementi özellikle dünyanın çekirdeğinde yoğun olarak bulunur. Yerkürenin manyetik alanı üzerinde önemli bir etkisi olmasının yanı sıra mevcut yapısından dolayı oksitlenmeye yani oksijen tutmaya yatkın olma özelliği ile öne çıkar. Latincesi “ferrum” olan bu metal insan vücudunda element ve hücrelere oksijen taşıma görevini yerine getirir. Demir eksikliği yaşanması insan sağlığını büyük ölçüde tehdit eder.
Demirin İnsan Sağlığı İçin Önemi Nedir?
Oksitlenme yani oksijen tutma özelliğine sahip olan demir, insan vücudunda 4-6 gr. kadar bulunur. İnsan sağlığı üzerinde çok önemli işlevi olan demir eksikliği ya da fazlalığı çeşitli hastalıklara sebep olabilir. Demir kanda hemoglobin adlı protein üzerinde yer alır. Hemoglobinler kemik iliğinde üretilir ve kırmızı kan hücrelerinde depo edilir.
Hemoglobin üzerindeki demire bağlanan oksijen, gerekli hücrelere taşınarak hücrelerin oksijen ihtiyacını karşılar. Demir, kas dokularında ise miyoglobin adlı proteinlere tutunarak işlev görür. Bu proteinler demir ve oksijen bağlayıcı proteinler olup görevleri dokulara oksijen taşımak olarak özetlenebilir.
Demir eksikliği insan sağlığını tehdit ederken, demirin fazlalığı da sağlık üzerinde risk yaratır. Vücuttaki fazla demir bağırsaklarda demir emilimini arttırarak hücre içinde fazla miktarda birikmesine neden olur. İhtiyaç fazlası demir birikmesi sonucu kalp ve demir deposu olan karaciğer zarar görebilir. Demir fazlalığı için uygulanacak tedavilerin başında kişinin düzenli olarak kan vermesi gelir.
İnsan vücudunda yeterince demir olmaması durumunda hücrelere oksijen taşıyan hemoglobin görevini tam olarak yapamaz yani dokulara yeterli oksijen sağlayamaz. Oksijensiz kalan hücre ve dokular sağlıklı yapılarını kaybetmeye başlar ve beraberinde birçok hastalık ortaya çıkar. Demir eksikliği nedenleri ve belirtileri ile demir eksikliğine ne iyi gelir sorusunun yanıtı şu şekilde açıklanabilir.
Demir Eksikliği ve Anemi Nedir?
Hemoglobin proteinlerinin deposu olan kırmızı kan hücreleri (eritrositler) aynı zamanda vücuttaki en büyük demir depolarıdır. Kandaki kırmızı kan değerini belirten RBC değeri düşükse yani kanda yeterli sayıda sağlıklı kırmızı kan hücresi yoksa kansızlık diğer adıyla anemi hastalığından söz edilebilir. Anemi hastalığının en yaygın sebebi vücutta demir eksikliği olmasıdır.
Kadınlarda demir eksikliğine bağlı olarak oluşan anemi erkeklere oranla daha sık görülür. Adet sırasında yaşanan kan kaybı kadınlarda daha sık anemi görülmesine sebep olabilir. Kadınların yüzde yirmisi demir eksikliği sebebiyle anemi yaşarken erkeklerin ise yüzde üçünde anemi görülür. Hamile kadınlarda ise bu oran yüzde elliye çıkabilir. Demir eksikliği genellikle üreme çağındaki kadınlar için tehdit oluşturur.
Demir Eksikliği Neden Kaynaklanır?
Demir çok eski dönemlerden beri yaralıları ve hastaları güçlendirmek amacıyla kullanılır. Kullanımı bu kadar eski dönemlere dayanmasına rağmen, anemi hastalığı dünya nüfusunun yaklaşık üçte birini etkiler. Demir eksikliği anemi hastalığının en büyük sebebini oluşturur. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Türkiye, anemi oranının yüksek olduğu bölgeler arasında yer alır. Demir eksikliği sebeplerinin başında kan kaybı gelir. Kan kaybı dışında vücutta demir eksikliğine sebep olabilecek bazı durumlar şunlardır:
- Kalıtsal demir eksikliği yaşanması,
- Demirin bağırsaklardan emiliminde azalma meydana gelmesi,
- Beslenme diyetinde yeterince demir olmaması; demir yönünden zengin besinler tüketilmemesi,
- Uzun süreli iltihabi bağırsak hastalıkları,
- Sindirim sisteminde ülser gibi hastalıklar,
- Mide ve bağırsakları tahriş eden ilaçların uzun süreli kullanımı gibi sebepler demir eksikliği yaşanmasına sebep olabilir.
Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Kişilerde ortaya çıkan demir yoksunluğu yaşam kalitesini büyük ölçüde olumsuz etkiler. Zamanında tedavi edilerek demir miktarının normale çıkarılması biyolojik ve psikolojik birçok açıdan büyük önem taşır. Vücutta demir eksikliği olduğunun sinyallerini veren bazı belirtiler şunlardır:
- Halsizlik, isteksizlik ve çabuk yorulmak,
- Sürekli uyku hali,
- Nefes darlığı ile kalp çarpıntısı hissi,
- Yüksek derecede saç dökülmesi,
- Konsantrasyon bozukluğu, dikkat eksikliği,
- Tırnak yapısının hassaslaşması ve kolay kırılması,
- Baş ağrısı,
- Sinirlilik hali,
- Cildin soluklaşması,
- İştahsızlık,
- Toprak yeme isteği demir eksikliğinin önemli belirtileri arasında yer alır.
Demir Eksikliği Hangi Hastalıklara Yol Açar?
Demir eksikliği tedavi edilmediği takdirde yaşam kalitesini oldukça düşürebilir, dolaylı olarak ciddi iş kayıplarına neden olabilir. Bu sağlık sorunlarından bazıları şunlardır:
- Vücut direncinin düşmesi ve bağışıklık sisteminde zayıflama sebebiyle hastalıklara karşı daha savunmasız hale gelinebilir.
- Kalp yetmezliği, kalp büyümesi, kalp çarpıntısı gibi kalp hastalıklarına sebep olabilir.
- Bebek ve çocuklarda motor gelişimlerinde gerilik yaratabilir, zekâ gelişimini engelleyebilir.
- Erken doğum riski gibi hamilelikte sorunlar yaratabilir. Bebeğin düşük kilolu doğmasına sebep olabilir,
- Huzursuz bacak sendromuna sebep olabilir.
Demir Eksikliğinde İlaçla Tedavi Nasıl Uygulanır?
Öncelikle ilaç tedavisi için uzman bir hekimden destek almak gerekir. Hekim tavsiyesi ile hastalığın tedavisine ağızdan alınan demir ilaçları ile başlanabilir. C vitamini demirin emilimini arttırdığı ve hemoglobin yapımını hızlandırdığı için demir ilaçları ile birlikte alınması tavsiye edilebilir. İlaç tedavisi ortalama 3-6 ay sürer. Tedavi başlangıcında kemik iliği eksik kan miktarını tamamlamak için alınan demirin tümünü kullanır, hemoglobin düzeyi normale geldiğinde demiri depolamaya başlar. Bu nedenden dolayı ilaç tedavisi sürecinin başarılı sonuçlanması için tedaviye ara vermemek ya da yarıda kesmemek gerekir. Ayrıca demir eksikliği tedavisiyle eş zamanlı olarak bu soruna yol açan sebeplerin de tespit edilerek tedavi edilmesi büyük önem taşır.
Demir ilaçları bazı kişilerde mide sorunları yaratabilir. Ağız yoluyla ilaç verilemeyen kişilere ya da ilaçla tedaviden istenilen sonuç alınamadığında demir kas içine doğrudan verilebilir ya da damardan yükleme yapılabilir. Doktorlar tarafından hamile kadınlara hamilelik süresince ve emzirme döneminde genellikle demir ilacı kullanımı önerilir.
Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir? Hangi Besinler Tüketilmelidir?
İlaç tedavisi dışında demir eksikliği için farklı yiyecekler de tüketilebilir. Demir yönünden en zengin yiyecekler şu şekilde listelenebilir:
- Yumurta, kırmızı et, tavuk eti, hindi eti gibi hayvansal gıdalar.
- Dalak, karaciğer gibi sakatatlar.
- Ispanak başta olmak üzere koyu yeşil yapraklı sebzeler.
- Patates, pancar, bezelye, börülce, soya fasulyesi, kabak gibi sebzeler.
- Kuru baklagiller.
- Pekmez, bal, karadut özü.
- Kuru üzüm, kuru erik, kuru dut gibi kurutulmuş meyveler.
