Uyku bireyin geceyi dinlenerek, fizyolojik ve psikolojik olarak yenilenerek geçirdiği dinlenme halidir. Her yaştaki birey için uyku hem fiziksel hem de ruhsal sağlık için son derece önemlidir. Her ne kadar uyku süresi yaşa, sağlık durumuna, yaşam ortamı koşullarına bağlı olarak değişse de, uykuda geçirilen sürenin uyku kalitesi bakımından verimli olması öncelikli konudur. Uykunun belli periyotları vardır, kaliteli uykuda bu periyotlar olması gereken sürelerde ve dinlendiren şekilde tamamlanır. Uyku bozukluğunda ise verimli dinlenme hali gerçekleşmediği için, kişi belirlenmiş ortalama uyku sürelerinde uyusa bile uyanmakta sorun yaşar, uyandığında kendini yorgun ve halsiz hisseder. Öyle ki gündelik işlerini gerçekleştirmekte bile sorun yaşar. Konsantre olmak sıkıntılı bir hal alır.
Uyku Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Uyku bozukluğu fizyolojik ve psikolojik sorunlara bağlı olarak ortaya çıkar. Uyku bozukluğu genetik kökenli sorunlar, fizyolojik veya psikolojik rahatsızlıklar, farklı iş koşulları ya da alışkanlıklara bağlı olarak gelişebildiği gibi, nedeni tespit edilemeyen durumlarda da gelişebilmektedir. Bir kişide uyku bozukluğu varsa bunu gösteren bariz belirtiler vardır. Bunlar kısaca; uyuyamama, aşırı uyku hali, gece sık tuvalete çıkma, gece terlemesi, uykuda horlama, uykuda ağız kuruması, burun tıkanıklığı, reflü, uykudan uyanmada zorlanma, yorgun kalkma, gün içinde zamansız uyuklama, konsantrasyon eksikliği, çabuk yorulma, çabuk sinirlenme, unutkanlık, cinsel isteksizlik olarak özetlenebilir. Bu belirtilerden birkaçı kişide varsa, kişide uyku bozukluğundan bahsetmek mümkündür.
Uyku Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
Uyku bozukluğuteşhisi alanında uzman hekimler tarafından sağlık merkezi ve hastanelerde yapılır. Bu merkezlerde gece uykusunu geçiren kişiye uyumadan önce belli vücut bölgelerine takılan elektrotlarla baş ve vücut sinyalleri alınır. Uykuda gerçekleşebilen anormal belirtiler bu sayede uyku odasının arka bölümündeki laboratuvardan izlenir. Uyku süresi bitiminde analiz edilen bilgilere göre uyku bozukluğu teşhisi edilir, ayrıca uyku bozukluğunun bağlı olduğu nedenler de tespit edilir. Alınan sonuçlara göre tedavi aşamasına geçilir. İleri tetkik gerektiğinde ise gelişmiş MR teknikleriyle beyin MR’ı uyku halinde alınarak, uyku bozukluğunun nedeni tespit edilir.
Uyku Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
Uykunun kalitesine göre çeşitli uyku bozukluğu seviyeleri vardır. Uyku bozukluğu çeşitleri şunlardır:
- İnsomnia: Uykusuzluk, uykuya dalamama, uykunun sık sık bölünmesi, çok erken kalkma şeklinde kendini gösteren bir uyku bozukluğudur. Belli nedenlere ve stres bağlı olarak akut olabileceği gibi, bir aydan daha uzun süreli bu şikayetlerin olması sonucu kronik uykusuzluk halinden söz edilir.
- Aşırı Uykululuk-Hipersomnia: Aşırı uyuma isteği olarak tanımlanan bu rahatsızlıkta, kişi 7 saat kesintisiz uyusa bile yorgun ve isteksiz kalkar. Aynı zamanda gün içerisinde farklı zamanda uyuma ihtiyacı hisseder.
- Uykuda Solunum Bozukluğu: Uykuda horlama, nefes alamama ya da nefes durması, sık tuvalet ihtiyacı, terleme şeklinde ortaya çıkan bir tablodur. Bir diğer adı uyku apnesidir. Uykuda ölüme neden olabilecek kadar ciddi sonuçları olabilmektedir.
- Uykuda Periyodik Uzuv Hareket Tekrarlaması: Uykuda istemsizce kasların gerilmesi, çekilme hissi, bacaklarda görülen istemsiz hareket artışı, kollarda, ellerde olan istem dışı hareketler ile kendisini gösteren huzursuz bacak sendromu da denen uyku bozukluğu türüdür. Hastalar ne kadar uyusalar da dinlenmemiş, halsiz, huzursuz kalkarlar.
- Uyku Fazı Bozukluğu: Var olan biyolojik saatimizin yardımıyla gündüz ve gece beden hareketliliği belirlenmiş durumdadır. Ancak bazı kişilerde gündüz yoğun uykululuk hali, gece ise uyanıklık durumu vardır. Bazen genetik olan bu durum, bazen de olumsuz çalışma saatleri, olumsuz sosyal koşullar nedeniyle bozulan gündelik işleyiş sonucunda oluşur.
Uyku Bozukluğu Hemşire Bakım Planı Nedir?
Yatağa bağımlı hastalarda hasta bakıcısı ya da hemşire aracılığıyla bakım hizmeti sırasında hastalığı tedavi edici, hastayı iyileşmeye yönlendirecek yöntemler uygulanmalıdır. Diğer hastalarda da belli dönem bakım hizmeti alınıyorsa, aynı şekilde uyku bozukluğunu tedavi edici yöntemlerin hastaya uygulanması gerekebilir. Bu rahatsızlığı hafifleten, etkilerini azaltan yöntemler bir plan dahilinde hastaya uygulanır. Bu plana uyku bozukluğu hemşire bakım planı adı verilir. Alanında uzman hekimler tarafından oluşturulan plan, hemşireler tarafından uygulanır.
Uyku Bozukluğu Hemşire Bakım Planında Yer Alan Yöntemler Nelerdir?
- Uyku bozukluğu olan hastanın öncelikle buna neden olan alışkanlıkları, aldığı ilaçlar gibi etkenler tespit edilir.
- Uyku bozukluğuna etki eden faktörler azaltılır. Örneğin hastanın bulunduğu ortamda gürültü varsa, gürültü azaltılır. Aldığı ilaçlar uykusuzluk yapıyorsa doktor kontrolünde ilaç dozları ayarlanır, ilaç alım saatleri değiştirilir, doktorunun onayıyla alternatif ilaç tercihi yapılması sağlanır.
- Uykusuzluğa neden olan çevresel ve kişisel etkenler kontrol altına alınır. Hastanın yattığı odanın ışığı loş hale getirilir.
- Hastanın uyku öncesi sıvı alımı sınırlandırılır. Hastanın yemek yeme saatleri hastanın uykusuna engel olmayacak şekilde düzenlenir. Uyku saatleri öncesi hafif yiyecekler tüketmesi sağlanır.
- Hasta odasındaki sıcak veya soğuk ortam uykunun bölünmesine neden olacağından, hastanın yattığı odanın ısısı ideal seviyede tutulmaya çalışılır.
- Hastaya bağırsak problemlerini azaltacak şekilde yemek menüsü hazırlanır.
- Hastanın oda ve yatak temizliğine özen gösterilir.
- Odanın havalandırılmasına dikkat edilir. Uykuya dalmaya yardımcı aktiviteler hastaya benimsetilir.
- Yatmadan önce hafif, dinlendirici müziklerin hastaya dinletilmesi, hastaya kitap okunması veya hastanın kitap okumaya yönlendirilmesi gereklidir.
- Hastanın uyku saati öncesinde çay, kahve gibi uyarıcı maddeleri tüketmesinin engellenmesi önemlidir.
- Hastanın hareketli aktiviteleri ya da egzersizleri uykudan en az 2 saat öncesinde kesmesi gereklidir.
- Hastayla stresli ruh halini dağıtacak, stresini azaltacak görüşmeler, sohbetler yapılmalıdır. Hastaya yatmadan belli bir süre öncesinde doktorunun önerdiği dozlarda yatıştırıcı, sakinleştirici türevli ilaçlardan verilebilir.
- Tercih edilecek yöntem kesinlikle uzman hekim tarafından hastanın durumuna göre belirlenmelidir. Bu yöntemin uygulanması ise konusunda tecrübeli hemşire ya da sağlık personelleri tarafından yapılmalıdır.
