Halk arasında inme olarak bilinen hemipleji beyin dokusunu besleyen damarların tıkanması veya yırtılmasından kaynaklanan; vücudun sağ veya sol tarafında kuvvet kaybı, duyu bozukluğu, denge bozukluğu, konuşma ve bilişsel fonksiyon kayıplarından komaya kadar gidebilen klinik tablolarla karakterize bir hastalık olarak bilinmektedir. Memorial Diyarbakır Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü’nden Uz. Dr. Tacettin Mirzaoğlu, hemipleji ve merak edilenleri hakkında yanıt verdi.
Hemipleji nedir?
Dünyada en sık karşılaşılan beyin ve sinir sitemi hastalıklarından biri olan hemipleji, sıklıkla beyin damarlarında hasar oluşumu sonrası veya tıkanıklık sonrası vücudun sağ ya da sol tarafında hareket kaybı azalımı olarak bilinmektedir. Bu durum hareket kaybı azalımının yanı sıra bazı durumlarda tamamen hareket yetisinin ortadan kaybolmasıyla sonuçlanabilmektedir. Beyin damarlarında oluşan hasarın veya tıkanıklığın büyüklüğü ve şiddeti burada temel etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Görme bozukluğu, duyusal ve algısal ciddi kayıpların yaşandığı bir sağlık sorunu olan hemipleji erken dönemde müdahalesi sağlandığında hasar payı riskini en aza indirmektedir. Tüm bu durumlara ek olarak beyin tümörü, mikrop hastalıkları ve bazı enfeksiyonlara bağlı olarak da inme yani hemipleji görülebilmektedir.
Hemipleji neden olur?
Beyin dokusunu besleyen, dolaşımı sağlayan damarlardan birinin tıkanması, yırtılması veya beyin dokusuna baskı yapan bir tümör nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Hemipleji kadınlara oranla erkeklerde daha sık görülmektedir. Ailesel özellikler, yaş, cinsiyet, ırk ve etnik köken yine aynı şekilde değiştirilemeyen risk faktörleri arasındadır. Hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları, kolestrerol yüksekliği, sigara, obezite, aşırı alkol alımı, fiziksel aktivite azlığı ve madde bağımlılığı hemiplejiye neden olan hastalık ya da durumlar olarak tanımlanmaktadır.
Hemipleji belirtileri nelerdir?
Beyin içi kanama (%15) ve damar tıkanması (%85) olarak ve ayrıca sağ hemipleji ile sol hemipleji olarak sınıflandırılmaktadır. Hemipleji belirtileri şunları içerir;
- Vücudun sağ veya sol tarafında, yüz kol ve bacaklarda kuvvet kaybı, uyuşukluk hissi, duyu kaybı ve azalması
- Ayakta durma ve yürümede zorluk, denge koordinasyon bozukluğu
- Konuşmada güçlük yaşama
- Yutma bozuklukları
- Hafıza kayıpları
- Mesane ve bağırsak fonksiyon bozuklukları görülebilir.
Hemipleji sonrasında ortaya çıkabilecek bazı komplikasyonlar görülmektedir. Bunlar kısaca şu şekilde sıralanabilir;
- Depresyon,
- Yatak yaraları,
- Mesane bağırsak disfonksiyonları
- Seksüel disfonksiyon
- Spastisite (kasılmalar )
- Kontraktür ( eklem sertlikleri ve hareket kaybı)
- Merkezi ağrı sendromları (nöropatik ağrı )
- Yorgunluk ve bitkinlik
- Uyku bozuklukları görülebilir.
Hemipleji tanısı nasıl konur?
Klinik muayene ve radyolojik görüntülemelerle tanı konur.
- Beyin MR: Hareketsiz kalınması gereken bu çekim esnasında raylı kızak üzerine oturulan kişi bazı aparatlar yardımıyla sabitlenir. Yaklaşık 15 ila 20 dk arasında çekim tamamlanır.
- Difüzyon MR; Hareketli bir yatağa uzanan kişi sabit kalması gereklidir. Yatak hareket ederek mikroskop yardımı ile görüntülüme işlemini gerçekleştirmesi beklenir. Difüzyon MR yaklaşık 15 ila 20 dk arasında çekilmektedir.
- Tomografi; İşlem öncesi aç karnına gelinmesi istenebilir. Küpe, bilezik vb. takıların çıkarılması gerekir. Kişi sedyeye yatar ve ışın tüpü etrafında dönerek görüntüleme işlemini gerçekleştirir.
Hemipleji tedavisi nasıl sağlanır?
Öncelikle beyin kanaması ya da damar tıkanmalarında nöroloji ve girişimsel radyoloji branşları tarafından ilaçlı tedavi uygulanarak hasarın önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Bu süreçte bazen kısa süreli yoğun bakım ihtiyacı da olabilmektedir. İlaçlı tedaviyle kontrol altına alınan hasarların ardından kişilerin genel sağlık durumuna uygun olarak zaman kaybetmeden hemipleji rehabilitasyonu uygulamalarına geçilmektedir. Her sağlık sorununda olduğu gibi hemipleji tedavisinde de erken tanı oldukça önem arz eder.
Hemipleji tedavisi ne kadar sürer?
Genel olarak hastaların ve hasta yakınlarının sabırlı olması gereken zorlu bir süreç olan uygulamalara ne kadar erken başlanırsa tedavi o kadar hızlı gerçekleşmektedir. Çoğu vakada hemipleji başladıktan sonra ilk 3 ayda iyileşme görülmektedir. Bununla birlikte bazı vakalarda tam iyileşme yıllar için de de azalan oranlarda olmak üzere olmaktadır. Kişi ne kadar gençse, beyindeki lezyon küçükse, ek hastalıkları yoksa ve erken rehabilitasyona başlarsa o kadar fazla fayda görür tedavi sürecinden.
Hemipleji sıklıkla kimlerde görülür?
Dünya genelinde en sık karşılaşılan beyin ve sinir sistemi bozukluklarından biri olan inme daha çok orta yaş ve üzerinde görülse de her yaş grubu risk altındadır.
Hemipleji tekrarlama ihtimali var mıdır?
İnme veya geçici inme geçiren kişiler inme tekrarlaması açısından risk altında bulunur. Her yıl meydana gelen inmelerin %25 i tekrarlayan inmedir. Bu nedenle koruyucu yaklaşımlar ile önlem almak gerekir. Yeni bir inmeyi önlemek için kan basıncı ve kolesterol yükseklikleri düşürülmesi önemlidir. Şeker hastalığı kontrol altına alınır, sedanter yaşam önlenir, sağlıklı beslenme ve kaliteli uykuya dikkat edilip stres minimuma indirilir, uygun hastalarda kan sulandırıcı tedaviler verilir ve varsa şah damarı hastalıkları cerrahi ya da stent ile tedavi sağlanır.
Hemipleji egzersizleri nelerdir?
Egzersiz ve rehabilitasyon programı kişiye özel olarak hazırlanır. Kasların güçlenmesini sağlayan egzersizler, solunum ve yutma rehabilitasyonu, konuşma terapisi, iş uğraşı terapisi, nörofizyolojik egzersizler, denge koordinasyon, postür, yürüme egzersizleri ve nöromusküler elektrik stimülasyonu olarak düzenlenir.
