Hastalıkların teşhisinde radyolojik görüntüleme yöntemi olarak kullanılan Bilgisayarlı tomografi BT olarak da bilinir. Röntgenden daha ayrıntılı bilgi veren ve MR’dan daha kısa sürede sonuç veren bilgisayarlı tomografi 3 boyutlu görüntü sağlaması ile tercih edilen görüntüleme yöntemleri arasında yer alır. Tümör teşhisinden kırıkların belirlenmesine, damar sorunlarının belirlenmesinden iç kanamaların tespitine kadar birçok amaçla kullanılabilen bilgisayarlı tomografi, ayaktan hastalarda yapılabilen bir işlem olup, birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürer. Organları daha net ayırt etmek ve kitle tanımlamasının yapılması amacıyla ilaçlı olarak da çekilebilen bilgisayarlı tomografinin hamilelerde ve çocuklarda dikkatli kullanılması gerekir. Memorial Ankara Hastanesi Radyoloji Bölümü’nden Uz. Dr. Dinara Mamedova, Bilgisayarlı tomografi çekimi ile ilgili bilgi verdi.
Tomografi nedir?
Tomografi eski Yunancadaki tomos (kesit, dilim) ve graphein (yazmak, kayıt etmek) kelimelerinden türeyen ve bir nesnenin içyapısının katmanlı görüntüsünü elde etmek için kullanılan bir radyolojik görüntüleme yöntemidir. Bilgisayarlı tomografi veya BT dar bir röntgen ışını huzmesinin insan vücudu etrafında hızla döndürülerek vücuda gönderilmesi ve elde edilen sinyallerin bilgisayar tarafından işlenmesi sonucu meydana gelen kesit görüntülerdir. Bilgisayarlı tomografi bir dizi ardışık kesit görüntü toplandıktan sonra bu görüntüleri bir araya getirir. Bu sayede insan vücudunun temel yapılarının ve hastalıklarının daha kolay tanımlanmasına olanak sağlar. Geleneksel röntgenden daha ayrıntılı bilgi içmesi, dijital ortama aktırılabilmesi, saklanabilmesi ve 3 boyutlu görüntülerin üretilebilmesi başlıca avantajlarındandır.
Tomografi hangi durumlarda çekilir?
Doktorunuz aşağıdaki durumların tespiti için BT önerebilir:
- Kemik tümörleri, kemik kırıkları ve kemik bozukluklarının teşhisinde
- Paranazal sinüslerin iltihabının değerlendirmesinde
- Herhangi bir tümörün, enfeksiyonun veya kan pıhtısının yerinin kesin olarak belirlenmesinde
- Damar genişlemelerinin, damar tıkanıklıklarının ve daralmalarının değerlendirmesinde
- Böbrek ve mesane taşlarının tespitinde
- Cerrahi, biyopsi veya radyasyon tedavilerini planlamada
- Kanser, kalp hastalıkları, akciğer nodüller, karaciğer kitleleri gibi hastalıklarının tespitinde ve izleminde
- Akciğer enfeksiyonlarının tespitinde
- Kanser evrelemesinde ve tedavi etkinliğinin izleminde
- Yaralanmalar ve iç kanama gibi durumların tespitinde
Tomografi nasıl çekilir?
Tomografi çekimleri çekim öncesi ön hazırlık, çekim ve çekim sonrası olarak üç aşamada yapılır. Ayaktan hastalarda yapılabilen bir işlem olup, birkaç saniye ile birkaç dakika sürebilir.
Çekim öncesi ön hazırlık;
Vücudunuzun hangi bölümünün tarandığına bağlı olarak şunları yapmanız istenebilir:
- Giysilerinizin bir kısmı veya tamamının çıkarılarak hastane önlüğünün giyilmesi
- Görüntü kalitesini engelleyebilecek kemer, mücevher, takma diş ve gözlük gibi metal nesnelerin çıkarılması
- Çekimden birkaç saat önce yeme içmenin kesilmesi
Çekim sırasında;
Çekim sırasında hasta, hareket eden bir masanın üzerine yatırılır. Masa daire şeklindeki röntgen kaynağının içinden geçmektedir. Bu sırada röntgen tüpü hasta etrafında dönerek vücudun çeşitli bölümlerine ışın gönderir, vücudun bölümlerinden geri gelen sinyaller alıcılar tarafından kaydedilerek bilgisayar tarafından işlenir. Bu şekilde ince kesit görüntüler elde edilir. Röntgen tüpünün dönmesi uğultu ve gürültü gibi çeşitli sesler duyulmasına neden olabilir.
Görüntü kalitesini bozan hareketi engellemek için bazen kayışlar ve yastıklar kullanılabilmektedir. Hastanın başının sabit kalması için bazen özel bir başlık takılabilir. Ayrı bir odadaki radyoloji teknisyeni hastayı görebilir ve duyabilir. Teknisyenle özel ses sistemi aracılığıyla hastalar iletişim kurabilir. Teknisyen, görüntülerin bulanıklaşmasını önlemek için belirli zamanlarda hastadan nefesini tutmasını isteyip, komutlar verebilir.
Çekim sonrasında;
Çekim sonrasında hastalar normal rutinine dönebilir. Eğer çekim sırasında hastaya kontrast madde verildiyse, bunun için özel talimatlar verilebilir. Bazı durumlarda çekim sonrası kendinizi iyi hissetmenizi sağlamak için ayrılmadan önce kısa bir süre beklenilmesi istenebilir. Çekim sonrası böbreklerin kontrast maddeyi vücuttan atmasına yardımcı olmak için bol miktarda sıvı tüketilmesi istenebilir.
Tomografinin avantajları nelerdir?
-Bilgisayarlı tomografi (BT) kesitsel bir yöntem olduğundan röntgenden farklı olarak, istenmeyen yapıların görüntülerinin üst üste binmesini tamamen ortadan kaldırır
-Daha yüksek kontrast çözünürlüğü sağlar. Böylece fiziksel yoğunluklarında %1’den daha az fark olan dokuları ayırt edebilir
-Çok düzlemli yeniden biçimlendirme ve 3D görüntüleme mümkündür
-Görüntülerin dijital ortamda saklanabilmesi ve karşılaştırılabilmesi mümkündür
-Ultrasona göre daha fazla detay sağlar.
-Ultrasona göre daha nesnel bir yöntem olduğundan eski tetkik ile yeni tetkik karşılaştırması daha kolaydır
-MR’a göre daha hızlı, daha ucuzdur ve harekete bağlı görüntü bozulması daha azdır.
– Gereksiz cerrahileri önlemede yardımcıdır
-Tomografi eşliğinde tanısal biyopsi işlemleri yapmak mümkündür
İlaçlı tomografi nedir?
Maliyet ve radyasyon göz önüne alındığında, Bilgisayarlı tomografinin optimal teknikle yapılması kritik önem taşımaktadır. Tomografinin ilaçlı istenme kararı klinik soruya dayanmakta ve protokol radyoloji uzmanı tarafından belirlenmektedir. Kontrast maddeler, organları daha net ayırt etmede ve kitle tespiti ile tanımlanması için kullanılmaktadır. Kontrast maddenin çeşidi ve uygulama yolu, istenen çalışmanın tanısal verimini arttırmaktadır.
Yapılacak incelemeye göre ilaç hastaya ağız yoluyla veya damardan verilebilir. Nadiren bazı hastalıkların tanısında ilacın makattan verilmesi gerekebilir. Kontrast madde seçimi ve uygulama yolu istenen doku farklılaşmasına ve şüphelenilen tanıya bağlıdır. Bilgisayarlı tomografide kullanılan ilaçlar genellikle iyot veya baryum içermektedir. Bu nedenle bazı durumlarda ilaçlı tomografi sakıncalıdır. Bu durumlar kontrast maddelere karşı alerjik reaksiyon öyküsü, gebelik, tiroid hastalığı için radyoaktif iyot tedavisi öyküsü, metformin kullanımı ve kronik veya akut böbrek yetmezliğidir. İlaçlı çekim yapılmadan önce hastanın böbrek işlevini gösteren tahliller yapması gerekmektedir. Hasta için en uygun çekimin elde edilmesi için gönderen hekim ve radyolog arasındaki açık iletişim bulunması gerekir.
İlaçlı tomografide oral yol ile alınan ilaç ağızda garip bir metalik tat yaratabilir. Bununla birlikte damardan uygulanan ilacın vücuda yayılan sıcaklık hissine sebep olması da olağandır. İlaçlı çekim sonrası hastayı bir süre gözlem altında tutmak ve vücuttan ilacın idrar yolu ile atılması için bol su tüketilmesi gerekmektedir.
Tomografi neden çekilir?
Tomografi hastalıkların teşhisinde, tedaviye yol göstermede, kanser hastalıklarının evrelemesinde, gereksiz cerrahileri önlemek amacıyla ve tanısal biyopsi işlemlerine kılavuzluk etmek için çekilebilir.
Tomografi sonucu ne zaman çıkar?
Tomografi sonucunun çıkması durumun aciliyetine, hasta yoğunluğuna, inceleyen hekim sayısına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir.
Tomografide her şey çıkar mı?
Tomografi insan vücudu hakkında yapısal ve anatomi bilgisi verir. Organların işlevi ve hastalıkların ne tür hücreler tarafından oluşturulduğu ile ilgili bilgi vermez. O yüzden bazı sınırlamaları mevcuttur. Tomografi tek başına bütün hastalıkların teşhisinde yeterli olmayıp, klinik, laboratuvar ve patoloji ile birlikte değerlendirilmelidir.
Tomografinin zararları nelerdir?
BT taraması sırasında kısa süreliğine iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalınır. Tomografi daha ayrıntılı görüntüleme yöntemi olduğu için radyasyon miktarı geleneksel röntgene göre daha fazladır. Düşük doz radyasyonun tomografi çekimlerinde uzun dönemde zarara neden olduğu gösterilmemiştir, ancak çok daha yüksek dozlarda potansiyel kanser riskinde küçük bir artış olabilir. Teknolojinin gelişimi ile hızlı makinelerde alınan doz en aza indirilmiştir. Tomografiden elde edilen faydalar göz önüne alındığında olası riskler göz ardı edilebilir. Ancak yine de tekrarlayan, yüksek dozlarda, gereksiz tetkik yapılmamasına dikkat etmek gerekir.
MR ve bilgisayarlı tomografi arasında ne fark vardır?
MR görüntülerinde röntgen ışını yerine radyo dalgaları kullanılır. Bu nedenle iyonlaştırıcı radyasyon içermez. MR görüntülerinin kontrast çözünürlüğü, BT görüntülerinin ise uzaysal çözünürlüğü daha fazladır. MR görüntüleri kas iskelet sisteminin değerlendirmesinde daha üstündür. Ancak bu kadar avantajların yanı sıra tomografi kullanımı daha yaygındır. Çünkü daha hızlı görüntüler elde edilir, hareket hataları daha azdır, hava ve kemiği MR görüntülerine göre daha iyi gösterir, daha ince kesitler elde edilebilir, üç boyutlu görüntü elde etme olanağı sağlar ve anestezi gerektirmeden çekimler yapılabilir. Ayrıca kapalı alan korkusu MR’a göre daha azdır.
Bilgisayarlı tomografi çekimi kaç dakika sürer?
Bilgisayarlı tomografinin süresi değerlendirilecek bölgeye göre farklılık gösterir. Genel olarak birkaç saniye ile birkaç dakika sürebilir. Ancak çekim öncesi içilmesi gerek ilaçlı suyun bağırsaklara ilerlemesi 1-1.5 saat alabilir. Bu sebeple çekime randevu alırken ön hazırlık ve çekim sonrası gözlem sürecini de göz önünde bulundurarak randevu alınması gerekir.
Covid-19 tespitinde tomografinin yeri nedir?
Bilgisayarlı tomografi (BT) COVID-19 tanısında en yaygın kullanılan görüntüleme yöntemidir. Yapılan çalışmalar tanısal özgüllüğünün yaklaşık %98 olduğunu göstermiştir. Ancak unutulmaması gerekir ki BT Covid-19 tanısında bir tarama testi değildir. BT’nin boğaz sürüntüsü negatif olan olgularda, klinik olarak arada kalınan hastalarda ve solunum sıkıntısı yaşayan hastalarda tanı koyma ile hastalığın takibinde yardımcı bir yöntem olarak kullanılması uygundur
Tomografi çekiminden önce dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
- İlaçlı çekim olacak ise böbrek işlevini değerlendiren tahlillerin yapılması
- Çekimden birkaç saat önce yeme içmenin kesilmesi
- Giysilerin bir kısmının veya tamamının çıkarılarak hastane önlüğünün giyilmesi
- Görüntü kalitesini engelleyebilecek kemer, mücevher, takma diş ve gözlük gibi metal nesnelerin çıkarılması
- İlaçlı su içilecek ise, ilacın bağırsakları doldurması için ilaçlı suyun yavaş yavaş içilmesi ve yaklaşık 1-1.5 saat beklenilmesi gerekmektedir.
Tomografi hamilelere zarar verir mi?
Tomografi iyonizan radyasyon içerdiği için gebelik durumunun radyoloji uzmanına ve teknisyenine mutlaka bildirmesi gerekir. Yapılan çalışmalar karın bölgesi dışındaki BT’lerde (beyin, paranazal, göğüs BT v.b), pelvise kurşun koruma yerleştiriliyorsa bebek için hiçbir risk olmadığını göstermiştir. Yine de gebelerde tomografinin bebeğe zarar vereceği konusunda yeterli bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Bu sebeple BT taraması ile karın veya pelvis bölgesi incelenirse, bebek için çok hafif bir risk söz konusu olabilir. Hamilelik sırasında BT’ye maruz kalan doğmamış bir bebeğin, çocukken kanser geliştirme şansı 1000’de bir daha fazla olacağı düşünülmektedir. Ancak bu risk seviyesi kanıtlanmamıştır ve mevcut olmayabilir. Radyolog ve teknisyen, hamile olduğunuzu bilirlerse sizin için ultrason veya MR gibi alternatif görüntüleme yöntemlerini önerecek veya BT çekilmesi mutlaka gerekiyor ise radyasyon dozunu düşürmek için BT inceleme tekniklerini ayarlayacaktır. Radyasyon korkusu nedeniyle ciddi veya acil hastalığınızı teşhis etmek gibi gerekli olan durumlarda BT incelemesini reddetmemelisiniz. Sağlıklı bir bebeğe sahip olmanın en önemli faktörü sağlıklı bir anneye sahip olmaktır, çünkü bebeğin sağlıklı kalması ve hamileliğini sürdürebilmesi anneye bağlıdır. Ayrıca kontrast maddelerin gebelikte güvenli olduğu ve bebeğe geçmediği bilinmektedir.
Bebek ve çocuklarda bilgisayarlı tomografi nasıl çekilir?
Bebek ve çocuklarda tomografi yetişkinlere uygulanan aynı yöntemle çekilir. Ancak boya ve kiloya göre radyasyon dozu düşürülür. Tetkik kısa sürdüğü için çoğu zaman harekete bağlı görüntü bozulmasını engellemek için anestezi gerekmez. Bunun yerine özel kayışlar ile teknisyen bebeğinizi veya çocuğunuzu sabitler. Bebek ve çocuklarda büyüyen ve bölünen hücreler olduğundan ve yaşam süreleri daha fazla olduğundan radyasyona daha duyarlı oldukları bilinmektedir.
Sonuç olarak, küçük bir çocuk için radyasyona bağlı kanser geliştirme riski, aynı BT taramasına maruz kalan bir yetişkine kıyasla birkaç kat daha fazladır.
Ancak son on yılda BT ekipmanlarındaki gelişmeler, daha düşük dozlarda daha iyi görüntülere olanak sağlamıştır. Uygun ayarların kullanımının çok daha yaygın hale gelmesi de çocuklar için dozların azaltılmasını sağladı.
Yine de düşük dozlardan bağımsız olarak, tek bir hastaya yapılan çoklu taramalar özel bir endişe yaratır. Ayrıca tek bir inceleme sırasında birden fazla tarama (yani birden fazla kontrast “fazı”) kullanılması radyasyon dozunu daha da artıracaktır. Vakaların büyük çoğunluğunda, pediatrik BT sırasında tek bir tarama yeterli olmalıdır.
Genel vücut sağlığınız ile ilgili bilgi sahibi olmak için gerekli testleri evinizin konforunda yaptırabilirsiniz. Bunun için linki tıklamanız ve size özel testleri yaptırmanız yeterli. https://evdesaglik.memorial.com.tr/urun-ve-hizmetler/laboratuvar-paketleri-c/genel-saglik-c8/
